طب اسلامی و علم دینی

طب اسلامی و علم دینی

مسئله علم دینی یا نسبت علم و دین پس از رنسانس و بسط مدرنیته به صورت جدی ذهن اندیشمندان مذهبی و حتی غیرمذهبی را به خود مشغول کرده است. گرچه این مسئله پیش از رنسانس نیز وجود داشته اما پس از بسط تمدن غرب و دستاوردهای تکنولوژیک آن، این مسئله نیز جلوه بیشتری پیدا کرده است. پس از انقلاب اسلامی به دلیل آنکه داعیه پیاده سازی اسلام را داشته، تلاش برای حل مسئله نیز گسترش یافته و به عنوان یکی از مسائل اصلی انقلاب همواره مد نظر بوده است. مسئله علم دینی در معنای حقیقی و جامع، تنها مسئله اصلی و بنیادین انقلاب اسلامی است. مسائلی همچون علوم انسانی اسلامی، تحول در نظام آموزشی، سبک زندگی دینی، الگوی اسلامی پیشرفت، فقه حکومتی و تمامی مفاهیم مشابه دیگر که به نوعی تلاش دارند که بخشی از حیات و تمدن اسلامی را روشن سازند همگی ذیل مفهوم علم دینی تعریف می شوند.

تمدن مدرن غرب محصول علم و تکنولوژی مدرن است لذا فهم آن منوط به فهم ماهیت علم و تکنولوژی است. علم وتکنولوژی مدرن نیز فهم نخواهد شد تا معنای علم دینی به درستی درک شود. چگونه می توان بدون درک درستی از علم دینی، ماهیت علم مدرن را شناخت؟ یا به عبارت دیگر چگونه می توان غرب را شناخت در حالی که هنوز شناخت درستی از اسلام وجود ندارد؟ غرب شناسی ما غرب زده است. غرب شناسی ما را هم خود غرب نوشته است. این چه نوع غرب شناسی ای است که در بین اندیشمندان مسلمان رواج یافته که به زحمت می توان رد پایی از اسلام و منابع اسلامی در آن یافت؟ غرب زدگی عظیم و کبیر را باید در غرب شناسی مان جستجو کرد.

✅طب اسلامی و علم دینی (۲/۲)

🔹برخی تفاوتهای اساسی طب اسلامی و طب سنتی به صورت زیر است  که علت نیز به دخالتهای بیجای بشر در این علم اصالتا وحیانی  و انحراف آن برمی گردد:
– چیستی ارکان و طبایع اربعه و جایگاه آنها (مثلا حذف یا شناخت نادرست از طبع ریح در طب سنتی و در عوض جایگاه والای آن در طب اسلامی)
– اصول اساسی صحت و سلامتی (مثلا تأکید بر تحرک و ورزش در طب سنتی و فقدان این توصیه در طب اسلامی)
– نوع داروهای مورد تأکید ( مثلا تاکید طب اسلامی بر استفاده از داروهایی  که عمدتا ریشه بهشتی دارند و در عوض عدم توجه به بهشتی یا جهنمی بودن گیاهان یا داروها در طب سنتی)

🔹اگر از منظر تمدنی به نسبت طب سنتی و اسلامی بنگریم باید علوم سنتی همچون طب سنتی را بستر دوری از دین و زمینه سازی پیدایش تمدن شیطانی مدرن دانست. طب سنتی با برخی ادعاهای نادرست و حتی درست اما ناقص، بشری بودن طب را تئوریزه کرد و وحیانی بودن آن را به حاشیه راند. طب را محصول عقل و تجربه بشری دانستن و یا توان عقل و تجربه را در بسط این علم پذیرفتن سبب شد که یا دین به کل از این بخش زندگی حذف شود یا به حاشیه رفته و تنها وظیفه اش بیان کلیات و اصول و چارچوبها تلقی شود. این روند در سایر علوم همچون نجوم و غیره نیز وجود داشته است. علوم سنتی که عمدتاً در ریشه در وحی دارند اولا با ایجاد برخی انحرافات عمدی و غیر عمدی آن را از حقیقت دور ساختند و ثانیا زمینه بشری و زمینی شدن یا همان اومانیستی وسکولار شدن علوم را فراهم کردند. در هر صورت طب اسلامی را باید در بستر تمدنی تحلیل کرد و موافقت و مخالفت ها در این بستر صورت گیرد نه اینکه به گونه ای با این موضوع برخورد شود که برخی مسائل جزئی و حاشیه ای بر اصل مطلب سایه افکند.

گسترش طب اسلامی، علی رغم تمامی مخالفت ها، این نکته را هم به اندیشمندان و پژوهشگران علم دینی نشان داد که علم دینی تنها محدود در علوم انسانی نیست بلکه علوم طبیعی هم دینی و غیر دینی دارند و فراتر از این، علوم انسانی اسلامی از بستر علوم طبیعی اسلامی می گذرد. بخش عمده از روانشناسی و انسان شناسی اسلامی به طبع و مزاج برمیگردد لذا روانشناسی اسلامی وابسته به طب اسلامی است. طب اسلامی، پیشتاز تمدن اسلامی است که توانسته در مقام عمل اسلام را به میدان آورد که البته این آغاز راه است و نجوم اسلامی ، زیست شناسی اسلامی و سایر علوم طبیعی و انسانی نیز در بستر همان تفکری که طب اسلامی احیا شده تدریجا احیا و مدون خواهند شد ان شاءالله.

علی باقری
مسئول اندیشکده تصریف

🔹و همین غربزدگی عظیم سبب شده که بسیاری از مسائل تمدنی انقلاب اسلامی همچنان لاینحل بماند. تا علم دینی تولید یا به عبارت دقیق تر استخراج نشود سردرگمی تمدنی ما نیز از بین نخواهد رفت. در تولید علم دینی نیز آنچه مهم است تولید خود علم است نه روش و فلسفه و فرآیند. باید بر مبنای اجتهاد، این علم را تولید کرد به سراغ مصادیق عینی آن رفت. سخن از فلسفه، فلسفه مضاف، روش تحقیق و مسائلی از این دست هیچ پیشرفتی در علم دینی بوجود نمی آورد کما اینکه تا کنون چنین بوده است. البته فهم کلان روایت اسلام از علم و فناوری و تمدن ضروری است اما این غیر از مباحثی است که اکنون توسط قاطبه متفکرین دنبال می شود. فلسفه و روش های مشهور و رایج در نقد غرب و تأسیس علم دینی همگی غرب زده اند و علت نیز عدم فهم کلان روایت اسلام از تمدن است.

🔹کلان روایت اسلام از علم و تمدن بحثی مفصل است که مجال بحث در اینجا نیست. اما نکته مهم این است که هر تفکری که ادعای تولید علم دینی دارد باید مصادیق عینی ارائه دهد زیرا از فلسفه و روش به اندازه کافی گفته شده است. یکی از نمونه های بارز علم دینی، طب اسلامی است که توسط استاد بزرگوار آیت الله تبریزیان مدون شده است. البته کسی ادعا ندارد که مباحثی که تاکنون در طب اسلامی مطرح شده بدون ایراد می باشد بلکه در هر گونه اجتهادی احتمال خطا وجود دارد همچون اجتهاد در مسائل فقهی.  هنوز کاستی هایی در حوزه طب اسلامی به ویژه در تبیین مبانی یعنی ارکان و طبع و مزاج وجود دارد که ان شاء الله این کاستی ها رفع خواهد شد و نظام جامع طب اسلامی روشن تر و شفاف تر خواهد شد.

🔹کسی که اندک آشنایی با روایات اسلامی و سبک زندگی دینی  داشته باشد به روشنی درک می کند که طب مورد تأیید اسلام طب مزاجی است و این طب نه طب زمانه ای خاص که طب حکیمانه برای تمامی تاریخ بشری است. بنابراین اسلام نوعی از طب را تأیید کرده که البته هیچ نسبتی با طب مدرن ندارد و بحث پیشرفت علم و تغییر زمانه نیز خللی به آن وارد نمی کند.

🔹تنها یک مسئله در اینجا باقی می ماند که آیا طب اسلامی همان طب سنتی است یا خیر متفاوت از آن است؟ برخی بر این باورند که طب اسلامی همان طب سنتی است با برخی اصلاحات جزئی اما اگر کسی در روایت طبی اسلام غور و اجتهاد نماید درخواهد یافت که تفاوت طب سنتی و اسلامی فراوان است ضمن آنکه طب سنتی نیز یک مجموعه واحد و یکپارچه نیست بلکه شاخه ها و مکاتب مختلفی دارد و در هر مکتب نیز اختلافاتی دیده می شود. اما در هر صورت طب اسلامی با هیچ شاخه ای از طب سنتی آن قدر قرابت ندارد که بتوان گفت طب اسلامی همان است با اصلاحات جزئی. طب اسلامی همان طب سنتی با تغییرات جزئی نیست بلکه بالعکس طب سنتی همان طب وحیانی است با انحرافات بعضا اساسی.

@tasrifeandisheh