نقش تغذیه در اخلاق و تربیت با نگاه به آیات قرآن و روایات اهل‌بیت(علیهم السلام)
در آیات قرآن مجید و روایات اسلامی نیز نشانه‌های روشنی برای این معنی دیده می‌شود.
قرآن کریم از جمله درباره گروهی از یهود که مرتکب کارهای خلافی از قبیل جاسوسی بر ضد اسلام و تحریف حقایق کتب آسمانی شده بودند، می‌فرماید:
«آنها کسانی هستند که خدا نخواسته است دل‌هایشان را پاک کند».۱
و بلافاصله در آیه بعد می‌فرماید:
«بسیار مال حرام می‌خورند!».۲
این تعبیر نشان می‌دهد که آلودگی دل‌های آنها بر اثر اعمالی همچون تکذیب آیات الهی، و خوردن مال حرام بطور مداوم بوده است؛ زیرا بسیار از فصاحت و بلاغت دور است که اوصافی را برای آنها بشمرد که هیچ ارتباطی با جمله «لَمْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ» نداشته باشد و از این جا روشن می‌شود که خوردن مال حرام سبب تیرگی آیینه دل و نفوذ اخلاق رذیله و فاصله گرفتن با فضائل اخلاقی است.
همچنین درباره شراب و قمار می‌فرماید:
«شیطان می‌خواهد در میان شما به وسیله شراب و قمار، عداوت ایجاد کنند».۳
بی‌شک عداوت و بغضاء دو حالت درونی و اخلاقی است که در آیه بالا رابطه میان آن و نوشیدن شراب ذکر شده، و این نشان می‌دهد که غذا و نوشیدنی حرامی همچون شراب می‌تواند در شکل‌گیری رذائل اخلاقی همانند پرخاشگری و ستیزه‌جویی و عداوت و دشمنی اثر بگذارد.
در روایات متعددى مى‌خوانیم، یکى از شرایط استجابت دعا پرهیز از غذاى حرام است و غذاى ناپاک و حرام، قلب را تاریک و قساوتمند مى‌کند و مانع استجاب دعاى حرام خواران خواهد شد.
در حدیثى از امام جعفر صادق(ع) مى‌خوانیم:
«خداوند دعایى را که از قلب قساوتمند برخیزد مستجاب نمى‌کند!».۴
امام حسین(ع) در روز عاشورا بعد از ایراد آن سخنان داغ و پر محتوا و گیرا در برابر لشکر لجوج و قساوتمند کوفه، هنگامى که ملاحظه کرد آنها حاضر به سکوت و گوش دادن به سخنانش نیستند، فرمودند:
«آرى! شما حاضر به شنیدن سخن حق نیستید زیرا شکم‌هاى شما از غذاهاى حرام پر شده است، در نتیجه خداوند بر دل‌هاى شما مهر زده است و هرگز حقایق را درک نمى‌کنید!».۵
نماز و روزه و عبادات، حرام‌خواران مورد قبول حضرت حق قرار نخواهد گرفت؛ در حدیثى از پیامبر اکرم(ص) مى‌خوانیم:
«هرکسى لقمه‌اى از غذاى حرام بخورد تا چهل شب نماز او قبول نمى‌شود، و تا چهل روز دعاى او مستجاب نمى‌گردد و هر گوشتى که از حرام بروید، آتش دوزخ براى آن سزاوارتر است؛ و حتى یک لقمه نیز باعث روییدن گوشت مى‌شود!».۶
براى قبولى نماز، حضور قلب و پاکى دل لازم است و غذاى حرام پاکى قلب و صفاى دل را از انسان مى‌گیرد.
تاثیر گوشت در اخلاق
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند:
«کسى که چهل روز گوشت را ترک کند، اخلاق او بد مى‌شود!».۷
البته استفاده زیاد از گوشت حیوانات نیز در بعضى از روایات مذموم شمرده شده، ولى از ترک آن براى مدت طولانى نیز در بسیارى از روایات نهى شده است.
در حدیثى از امام جعفر صادق(ع) مى‌خوانیم که از کلام پیامبر اکرم(ص) چنین نقل مى‌کند:
«کسى که دوست دارد خشم او کم شود گوشت دراج ۱۰ را بخورد!».۱۱
از این تعبیر بخوبى استفاده مى‌شود که رابطه‌اى میان تغذیه و خشم و بردبارى وجوددارد.
تاثیر روغن زیتون در اخلاق
در حدیثى از پیامبر اکرم(ص) مى‌خوانیم:
«بر شما لازم است که از زیت۸ استفاده کنید، زیرا صفرا را از بین مى‌برد… و اخلاق انسان را نیکو مى‌کند!».۹
امام جعفر صادق(ع) علت حرمت خوردن خون و شراب را نقش آن در اخلاق می‌دانند و مى‌فرمایند:
«این که خداوند خوردن خون را حرام کرده به خاطر آن است که سبب جنون و سنگدلى و کمبود رأفت و مهربانى مى‌شود… تا آنجا که ممکن است فرزند و یا پدر و مادرش را به قتل برساند…! و اما شراب، خداوند آن را به خاطر تأثیر و فسادش حرام کرده است و فرمودند شخص دائم الخمر مانند بت پرست است؛ بدنش لرزان مى‌شود، و نور (معنویت) او را از بین مى‌برد، و شخصیت او را ویران مى‌سازد!».۱۲
امام جعفر صادق(ع) درباره نقش انگور در اخلاق می‌فرمایند:
«یکى از پیامبران الهى از غم و اندوه (و افسردگى) به پیشگاه خداوند متعال شکایت کرد؛ خداوند متعال به او دستور داد که انگور بخورد».۱۳
تاثیر خوردن انار در اخلاق
در حدیث دیگری امام جعفر صادق(ع) تأثیر مصرف انار در اخلاق را تبیین نمودند و فرمودند:
«کسى که یک انار را ناشتا بخورد، چهل روز قلبش را نورانى مى‌کند».۱۴
تاثیر خوردن به بر شجاعت
پیامبر اکرم(ص) به جعفر (ابن ابى‌طالب) فرمودند:
«اى جعفر! بِه بخور، قلب را تقویت مى‌کند و ترسو را شجاع مى‌سازد!».۱۵
غذای مانده و قساوت قلب!
پیامبر اکرم(ص) غذاى مانده را عامل سنگدلى و قساوت و عدم پذیرش موعظه می‌دانند و فرمودند:
«ایاکم و فضول المطعم فانه یسم القلب بالقسوه و یبطى ء بالجوارح عن الطاعه و یصم الهمم عن سماع الموعظه؛۱۶ از غذاى اضافى بپرهیزید که قلب را پر قساوت مى‌کند و از اطاعت حق تنبل مى‌سازد و گوش را از شنیدن موعظه کر مى‌نماید!».
«فضول الطعام» (غذاى اضافى) ممکن است اشاره به پرخورى باشد یا غذاهاى باقى مانده وفاسد شده، و در هر حال از رابطه تغذیه و مسائل اخلاقى خبر مى‌دهد. از این حدیث بخوبى استفاده مى‌شود که غذاى اضافى سه پیامد سوء دارد: قساوت مى‌آورد؛ انسان را در انجام عبادات و طاعات تنبل مى‌کند؛ و گوش شنوا را در برابر مواعظ از انسان مى‌گیرد! این مطلب کاملاً محسوس است که وقتى انسان غذاى زیاد و سنگین مى‌خورد عبادات را به زحمت به جا مى‌آورد و نشاطى براى عبادت ندارد؛ به عکس هنگامى که غذاى ساده و کم مى‌خورد قبل از اذان صبح بیدار است، نشاط و حالت مطالعه و عبادت دارد. همچنین به تجربه رسیده است هنگامى که انسان روزه مى‌گیرد رقت قلب پیدا مى‌کند و آمادگى بیشتر براى شنیدن مواعظ در او حاصل مى‌شود؛ بعکس هنگامى که شکم پر است فکر انسان درست کار نمى‌کند و خودش را از خدا دور مى‌بیند.
عسل عامل صفای قلب
امیرالمؤمنین علی(ع) عسل را عامل مهم صفای قلب معرفی می‌فرمایند:
«عسل شفاى تمام بیماری‌ها است و در آن بیمارى نیست؛ بلغم را کم مى‌کند و قلب را صفا مى‌بخشد».۱۷
با عنایت به آنچه گذشت یکى از عوامل زمینه‌ساز تربیت و اخلاق، تغذیه است هم از جهت نوع غذاها و هم از جهت حلال و حرام بودن آنها.
چگونگی تاثیر پذیری اخلاق از گوشت حیوانات مختلف
بسیارى از پدیده‌هاى اخلاقى به خاطر هورمون‌هایى است که غده‌هاى بدن تراوش مى‌کند و تراوش غده‌ها رابطه نزدیکى با تغذیه انسان دارد؛ بر همین اساس، بعضى معتقدند که گوشت هر حیوانى حاوى صفات آن حیوان است، واز طریق غده‌ها و تراوش آنها در اخلاق کسانى که از آن تغذیه مى‌کنند اثر مى‌گذارد.
مثلاً گوشت درندگان انسان را درنده‌خو مى‌کند یا گوشت خوک صفت بى‌بند و بارى جنسى را که از ویژگی‌هاى این حیوان است به خورنده آن منتقل مى‌سازد. این از نظر رابطه طبیعى و مادى است، از نظر رابطه معنوى نیز آثار خوردن غذاى حرام غیر قابل انکار است، غذاى حرام قلب را تاریک و روح را ظلمانى مى‌کند و فضائل اخلاقى را ضعیف مى‌سازد.
شریک ابن عبدالله روزى وارد بر مهدى خلیفه عباسى شد، مهدى به او گفت باید حتماً یکى از سه کار را انجام دهى. شریک سؤال کرد کدام سه کار؟ گفت یا قضاوت را از سوى من بپذیرى و یا تعلیم فرزندم را برعهده بگیرى، و یا غذائى (با ما) بخورى! شریک فکرى کرد و گفت سومى از همه آسانتر است، مهدى او را نگه داشت و به آشپز گفت انواعى از خوراک مغز آمیخته با شکر و عسل براى او فراهم ساز. هنگامى که شریک از آن غذاى بسیار لذیذ و حرام فارغ شد، آشپز رو به خلیفه کرد و گفت این پیرمرد بعد از خوردن این غذا، هرگز بوى رستگارى را نخواهد دید! فضل ابن ربیع مى‌گوید مطلب همین گونه شد، و شریک ابن عبدالله بعد از این ماجرا هم به تعلیم فرزندان آنها پرداخت و هم منصب قضاوت را از سوى آنها پذیرفت.۱۸
———————————
۱٫ «أُولَئِکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ». مائده، آیه ۴۱٫
۲٫ «سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ». همان، آیه ۴۲٫
۳٫ «إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَهَ وَالْبَغْضَاءَ فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ». مائده، آیه ۹۱
۴٫ «إنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ لایسْتَجیبُ دُعاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ قاسٍ». محمد بن یعقوب کلینى، الکافی، ج۲، ص۴۷۴؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۷، ص۵۴٫
۵٫ «فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ وَ طُبِعَ عَلَى قُلُوبِکُمْ». محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۸٫
۶٫ «مَنْ أَکَلَ لُقْمَهَ حَرَامٍ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاهٌ أَرْبَعِینَ لَیْلَهً وَ لَمْ تُسْتَجَبْ لَهُ دَعْوَهٌ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً وَ کُلُّ لَحْمٍ یُنْبِتُهُ الْحَرَامُ فَالنَّارُ أَوْلَى بِهِ». محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج۶۳، ص۳۱۴٫
۷٫ «فَإِنَّهُ مَن تَرَک اللَّحمَ أربَعینَ یوماً ساءَ خُلُقُهُ». همان، ج۶۶، ص۷۵.
۸٫ زیت به معنى روغن زیتون یا هر گونه روغن مایع است.
۹٫ «علیکم بالزیت فانه یکشف المره. . . . و یحسن الخلق». عیون أخبار الرضا(ع)، ج٢، ص٣۴.
۱۰٫ دراج پرندهاى است شبیه به کبک که گوشت لذیذى دارد.
۱۱٫ «مَن سَرَّه اَن یقلّ غیظه فلیاکل لحم الدراج». محمد بن یعقوب کلینى، فروغ کافی، ج۶، ص۳۱۲٫
۱۲٫ «و اما الدم فانه یورث الکلب و قسوه القلب و قله الرافه و الرحمه لا یؤمن ان یقتل ولده و والدیه… و اما الخمر فانه حرمها لفعلها و فسادها وقال ان مدمن الخمر کعابد الوثن و یورث ارتعاشا و یذهب بنوره و یهدم مروته». شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۴، ص۹۹٫
۱۳٫ «شکى نبى من الانبیاء الى الله عزوجل الغم فامره الله عزوجل باکل العنب». محمد بن یعقوب کلینى، الکافی، ج۶، ص۳۵۱٫
۱۴٫ «من اکل رمانه على الریق انارت قلبه اربعین یوما». شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۴، ص۴۱۸٫
۱۵٫ «یا جعفر کل السفرجل فانه یقوى القلب و یشجع الجبان». محمد بن یعقوب کلینى، الکافی، ج۶، ص۳۵۷٫
۱۶٫ «ایَّاکمْ وَ فُضُولَ الْمَطْعَمِ فَانَّهُ یَسِمُ الْقَلْبَ بِالْقَسْوَهِ وَ یُبْطِىءُ بِالْجَوارِحِ عَنِالطَّاعَهِ وَ یَصُمُّ الْهِمَمَ عَنْ سِماعِ الْمَوعِظَهِ». محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج۶۹ ص۱۹۹٫
۱۷٫ «العَسَلُ شِفَاءٌ مِنْ کلِّ داء وَلا داءَ فِیهِ یقِلُّ البَلْغِمَ وَیجَلِّی القَلْبَ». محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج۶۳، ص۳۹۴٫
۱۸٫ ناصر مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن کریم، ج۱، ص۱۴۹٫
این مطلب بدون برچسب می باشد.
ثبت دیدگاه