پاسخ به خواب و خیالهایی درباره رساله ذهبیه | دفاع تمام قد از طب الرضا

پاسخ به خواب و خیالهایی درباره رساله ذهبیه | دفاع تمام قد از طب الرضا ع و پراندن خواب از چشمهای بی خردان

 

[box type=”shadow” align=”” class=”” width=””]متاسفانه اخیرا پس از حدود دو سه سال قوت گرفتن جریان طب اسلامی عده ای از خودی ها و متدینین با یک نگاه دگم و بسته به این جریان موجبات به فضاحت کشیده شدن خود را فراهم کرده اند و با این مخالفتهایی که اخیرا انجام دادند بیشتر خود را در مظان اتهام بی سوادی یا بی عقلی قرار میدهند.[/box]

 

مقدمتا قبل از شروع بحث باید عرض کنم که مخالفین رساله ذهبیه و به طور کل طب اسلامی چند دسته هستند:

۱- معاندین و غیر معتقدین به دین
۲- مومنینی که از بس مغزشان پر از خزعبلات علوم غربی است هیچ سوراخی برای شنیده شدن حرف های اسلام در آنها باقی نمانده و مصداق همان آیه هستند که خداوند میفرماید و من الناس من یقول آمنا الخ
۳- متخصصینی از طب سنتی که با نگاهی متعصبانه نسبت به بزرگان طب سنتی از جمله جالینوس و بقراط و بوعلی و جرجانی و … آنها را از معصوم هم بالاتر میدانند هرچند در حرف میگویند معصوم بالاتر است اما در عمل توهمات بزرگان طب سنتی را بر فرمایشات گوهر بار معصومین ترجیح میدهند
۴- علما و فضلایی که سواد دینی بالایشان در مسایل فقهی موجب شده تا با یک نگاه بسته به مساله طب در اسلام بپردازند و طب را هم مانند فقه ببینند و نتیجتا بگویند که اسلام طب ندارد و چیزی به نام طب اسلامی نداریم و ضعف سندی روایات را دال بر عدم وجود طب اسلامی میدانند و حال آنکه دقت ندارند که طب، فقه نیست و آثار طب به مشاهده در می آید بر عکس فقه. و البته این بحث مفصلی دارد که در این پست به گوشه ای از آن اشاره میکنیم.

در این مطلب قرار است تا به شکلی تمام قد از سند افتخار شیعیان یعنی رساله ذهبیه یا نامه زرین امام رضا علیه السلام دفاع کنیم و با ادله ای متقن همه حرفهای مخالفین رساله ذهبیه خصوصا دسته چهارم را ابطال کنیم و به سه دسته دیگر از مخالفان نمیپردازیم.

 

 رساله ذهبیه موثق است یا ضعیف؟!

اخیرا در بین مذهبی ها خبر ضعف سندی رساله ذهبیه شایع شده که لازم است به این موضوع مهم بپردازیم. برای اینکه وقت گرفته نشود خلاصتا عرض میکنم که یکی از دروس حوزوی در حیطه علوم دینی بررسی سندی روایاتی است که منتسب به معصومین هستند بدین شکل که اگر مورد اطمینان و موثق بودن اشخاصی که آن حدیث را نقل کردند را بررسی کنیم به آن علم رجال میگویند. از جمله قواعد این علم که از احکام عقلی هم به حساب می آید این است که خبر موثق را صحیح میدانند و اگر موثق نباشد آن را به اقسامی دیگر تقسیم میکنند. مثلا اگر علی از زید و زید از امام صادق حدیثی نقل کرده باشد بررسی میکنند که آیا علی انسان راستگویی است؟ آیا موثق است؟ آیا زید در آن سال اصلا زنده بوده یا مرده است؟ و… (به مجموعه علی و زید سلسله رجالیه گفته می شود)
و همه این امور بررسی میشود تا نتیجتا بتوانند یقین کنند که فلان حدیث از شخص معصوم صادر شده است.

با این مقدمه خیلی عامیانه میرویم سراغ شبهه ای که فضلای حوزوی درباره رساله ذهبیه راه انداخته اند به اینکه:

متن این رساله نقل شخصی به نام محمد بن جمهور از امام رضا ع است و محمد بن جمهور شخصی فاسد المذهب و غال (یعنی غلو کننده) بوده و به هیچ عنوان نمیتوان این رساله را که نقل او از امام رضاست را به امام نسبت داد زیرا که ضعیف است. پس نمیتوان به این رساله به عنوان سنت عمل کرد.

در جواب باید عرض کنیم که:

۱- بخاطر شهرت مضمون آن قابل اعتماد است

اولا: یکی از قواعد رجالی اینست که روایت مشهور هر چند ضعیف هم باشد مضمون آن قابل عمل کردن است و علامه مجلسی صریحا بعد از ذکر منابع مختلف و اثبات شهرت رساله ذهبیه در بحارالانوار میفرمایند: و کانت من مشهورات بین علمائنا یعنی این رساله از روایات مشهور بین علمای ما بوده است. پس بنابراین اگر این رساله ضعیف هم باشد به خاطر شهرتش مضمون آن قابل اعتماد و اعمال است.

 

۲- طب تجربی است

ثانیا: یک فرق اساسی طب با احکام شرعی در اینست که آثار استنباط فتوا در مسایل فقهی مشخص نخواهد شد جز در قیامت به اینکه آیا این فتوا و این استنباط مطابق با حقیقت بوده یا نه ولی از آنجا که آثار مسایل طبی به مشاهده در می آید لذا ضعف سندی احادیث نمیتواند مانع به عمل در آوردن این روایات شود زیرا همه این آقایانی که سعی در نفی مطلق این رساله و کلا طب اسلامی دارند ادله شان ضعف سندی احادیث است و به خاطر نگاه بسته شان که سالها موجب حصر دین در نماز و روزه و احکام نجاسات و … شده و دین را از علم عقب انداخته، این نکته رادر نظر ندارند که با نفی طب اسلامی عملا دارند خودشان را مسخره میکنند!!! زیرا آنها میگویند که طب اسلامی وجود ندارد ولی ما سوال میپرسیم اگر مریض شدید به کجا میروید؟ حتما میگویند دکتر. آن دکتر علم پزشکی اش را از چه طریق به دست آورده؟ میگویند تحصیلات دانشگاهی در باب علوم تجربی. آیا غیر از اینست که علم طب روز بر دایره تجربه و آزمون و خطا میچرخد؟ میگویند همین طور است.

 

سوال میپرسیم، منشا تجربه و آزمایش چیست؟

آیا غیراز اینست که تجربه و آزمایش برای به در آمدن از شک و ظن نسبت به یک موضوع است؟ میگویند همین طور است. خب منشا این ظن و گمانها چیست؟ اگر پزشکی و علوم تجربی مانند فیزیک و شیمی را در دبیرستانتان خوب خوانده باشید و با تقلب قبول نشده باشید حتما به این نکته واقفید که دانشمندان علوم تجربی غالبا با نظر به یک پدیده ای در دنیا یا تفکر در یک موضوعی جرقه ای در ذهنشان ایجاد شده و گمانی در آنها شکل گرفته و سپس با آزمایشات فراوان توانستند این ظن و گمان خود را به یقین نزدیک و نزدیکتر کنند تا نهایتا برای آنها یک نتیجه علمی مدون به دست آید و از این جهت فرقی نمیکند که عامل به وجود آمدن این جرقه و این ظن و گمان چه باشد مهم اینست که این جرقه در ذهن ایجاد شود تا سپس با آزمایشات فراوان به حقایقی درباره آن برسیم.

خب ما از شما میپرسیم مگر نمیگویید که طب اسلامی وجود ندارد و بروید سراغ طبهای تجربی؟ آیا در به وجود آمدن منشا این ظن و گمانهایی که توسط دانشمندان با عقول بشری خطاپذیرشان تبدیل به یک علمی مدون شده، فرقی بین یک خبری منقول منتسب به شخصی با یک خبری موثق یا با یک پدیده ای در دنیا یا یک حادثه ای در دنیای اطراف ما هست؟ آیا غیر از اینست که نهایتا هر کدام که منشا این جرقه باشند بالاخره باید در بند آزمایشات قرار بگیرند؟ پس دیگر چه فرقی میکند که شما یک خبر ضعیف یا اصلا جعلی را آزمایش کنید و یا یک پدیده ای توهمی در ذهن را؟

 

[box type=”shadow” align=”” class=”” width=””]آیا یک خبر ضعیفی که منتسب به معصوم است و احتمال وجود کلامی از معصوم در آن موضوع نیز کم نیست، برای آزمایش کردن بر یک توهم شکل گرفته در ذهن یک انسان بشری خطا پذیر، اولویت ندارد؟ اگر همین الان یک شخصی که با انیشتین زندگی میکرده به شما بگوید که انیشتین معتقد بر وجود انرژی های فراتر از انرژی اتمی در پاره سنگهای کنار ساحل دریا بود ولی تصور شما این بوده که انرژی جلبک های دریایی اینطور است نه پاره سنگها، و هنوز هم هیچکدام را به بند آزمایش نگرفته باشید آیا برای آزمایش کردن، این خبر منتسب به انیشتین بر توهم شما اولویت ندارد؟ آیا شما اینجا به بهانه اینکه این خبر رسان انسانی ثقه نیست آزمایش کردن توهم خود را بر آن خبر منتسب به انیشتین ترجیح میدهید؟[/box]

اینها در حالی است که هر عاقلی که معتقد به آزمون و خطا برای تولید علم است میفهمد که بین یک قول ضعیف منتسب به معصوم با توهم خودش، برای آزمایش کردن، همان قول ضعیف اولویت دارد زیرا قول منتسب به معصوم هرچند ضعیف هم باشد ولی باز احتمالی در ذهن ایجاد میکند که بالاخره معصوم چیزی در این موضوع فرموده است که به دست ما بد رسیده پس بهتر است با انجام آزمایشات فراوان بفهمیم که این خبر تا چه اندازه ناقص به دستمان رسیده است. و اینست فرق روایات طبی با روایات فقهی.

چون این عزیزان همیشه سرشان داخل مطالب اعتقادی و احکام شرعی بوده و هیچگاه وارد فضای علوم تجربی نشده اند لذا به این نکات دقت نکرده اند و صرف ضعف سندیت احادیث طبی را دال بر عدم وجود طبی به نام طب اسلامی گرفته اند و حال آنکه لازمه این حرفشان رجوع به طبهای تجربی است و این در حالی است که باز هم با این وجود بهتر است منشا ظنیاتی که قرار است به بند آزمایش و تجربه کشیده شود، همان روایات ضعیفی باشد که شما دور میریزید. برای همین است که در ابتدا گفتم این افراد با این حرفها دارند خودشان را مسخره میکنند!!!

 

۳- رساله ذهبیه از روایات موثق است

ثالثا: با مدارک متقنی که در دست داریم ثابت میکنیم که رساله ذهبیه از جمله روایات موثق ماست. فقط کافی است تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.👇

 

💠 همانطور که اشاره کردیم قوی ترین دلیل مخالفین رساله ذهبیه ضعیف بودن محمد بن جمهور و فاسد المذهب بودن آنست. ابتدا باید بگویم که مثلا هیچگاه کافر بودن یک شخص ناقض راستگویی و مورد اطمینان بودن آن نیست. حال با این مقدمه عامیانه بهتر است برویم و اقوال رجالیون را درباره محمد بن جمهور که راوی رساله ذهبیه است بررسی کنیم.

همانطور که مستحضرید کاملترین کتاب رجالی در طول تاریخ علم رجال شیعه کتاب مرحوم آیت الله خویی است که در ۲۴ جلد تالیف شده ایشان در این کتاب درباره هر یک از رجال، همه اقوال رجالیون را آورده و سپس نتیجه را فی المجموع گفته است. بهتر است برای توثیق و عدم توثیق رجال به این کتاب مراجعه شود زیرا اولا اقوال همه رجالیون در آن آمده و کاملترین کتاب رجالی موجود است و ثانیا هیچ کتاب رجالی دیگری هنوز به چاپ نرسیده تا از این کتاب کاملتر و جامع تر باشد بنابراین هرکس که موافق نظریات این کتاب نیست باید اثری رجالی از خود نشان دهد که از این اثر آیت الله خویی قوی تر باشد ولی فعلا چون از این کتاب کاملتر وجود ندارد بهتر است برای توثیق و عدم توثیق رجال به آن مراجعه شود.

توضیحات آیت الله خویی درباره محمد بن جمهور راوی رساله ذهبیه:

📚منبع: [معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه – ۱۰۴۳۹- محمد بن جمهور: – صفحه۵۵۵۹ (جلد ۱۶/ص۱۹۰) ]

متن:

«بقی هنا جهات: الأولی: لا شک فی اتحاد محمد بن جمهور الذی عنونه النجاشی مع محمد بن الحسن بن جمهور، الذی ذکره الشیخ، و ابن الغضائری، و ذلک…»

ترجمه: «در اینجا چند جهت باقی می‌ماند: یکم: شکی در یکی بودن محمد بن جمهوری که نجاشی آن را عنوان کرده با محمد بن حسن بن جمهور که شیخ طوسی و ابن غضائری ذکرش کرده، نیست و این…»

💠سپس ایشان در ادامه باتوجه به مجموع اقوال درباره محمد بن جمهور اینچنین میگوید:

متن:

«الثانیه: الظاهر أن الرجل ثقه، و إن کان فاسد المذهب، لشهاده علی بن إبراهیم بوثاقته، غایه الأمر أنه ضعیف فی الحدیث، لما فی روایاته من تخلیط و غلو، و قد ذکر الشیخ، أن ما یرویه من روایاته، فهی خالیه من الغلو و التخلیط، و علیه فلا مانع من العمل بما رواه الشیخ من روایاته»

ترجمه: «دوم:  ظاهرا این مرد ثقه است   و اگرچه فاسد المذهب است. به خاطر گواهی دادن علی بن ابراهیم بر وثاقتش. نتیجه اینکه او در حدیث ضعیف است به خاطر آنچه از غلو و تخلیطی که در روایاتش وجود دارد و به تحقیق شیخ طوسی گفته است که آن چه از روایاتش روایت شده پس آن خالی از غلو و تخلیط است. 👈و بنابراین پس مانعی از عمل به آنچه شیخ طوسی از روایت محمد بن جمهور روایت کرده نیست.👉»

باتوجه به توضیحات آیت الله خویی اگر روایتی از محمد بن جمهور را شیخ طوسی آورده باشد هیچ مانعی در عمل به آن نیست. چون تنها عامل ضعف محمد بن جمهور تخلیط و غلو اوست وگرنه به خاطر توثیقش توسط علی بن ابراهیم موثق است. درحالی که شیخ طوسی میگوید من از او غلو و تخلیطی ندیدم بنابراین طبق نظر آیت الله خویی روایاتی که شیخ طوسی از محمد بن جمهور نقل میکند موثق خواهد بود.

🔶🔹علامه مجلسی در حاشیه اش در بحارالانوار بر رساله ذهبیه می‌گوید:

متن:

«أَقُولُ وَ ذَکَرَ الشَّیْخُ أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ الْقُدُّوسِیَّ فِی الْفِهْرِسْتِ فِی تَرْجَمَهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ جُمْهُورٍ الْعَمِّیِّ الْبَصْرِیِّ لَهُ کُتُبٌ مِنْهَا کِتَابُ الْمَلَاحِمِ وَ کِتَابُ الْوَاحِدَهِ وَ کِتَابُ صَاحِبِ الزَّمَانِ ع وَ لَهُ الرِّسَالَهُ الْمُذَهَّبَهُ عَنِ الرِّضَا ع أَخْبَرَنَا بِرِوَایَاتِهِ کُلِّهَا إِلَّا مَا کَانَ فِیهَا مِنْ غُلُوٍّ أَوْ تَخْلِیطِ جَمَاعَهٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ.»

ترجمه: «می‌گویم شیخ طوسی در کتاب فهرست در ترجمه محمد بن حسن بن جمهور عمی بصری گفته: چند کتاب برای اوست. کتاب ملاحم و کتاب الواحده و کتاب صاحب الزمان ع و رساله ذهبیه از امام رضا ع نیز برای اوست. او ما را با همه این روایاتش خبر آورد جز آنچه که در روایاتش از غلو و تخلیط جماعتی وجود دارد از محمد بن علی بن الحسین از پدرش از سعد بن عبدالله از احمد بن حسین بن سعید از محمد بن جمهور»

 بنابراین شیخ طوسی قائل است که فقط آن نقلهایی که با این سلسله رجالی از محمد بن جمهور ذکر شده در آنها غلو و تخلیط است و در غیر آن غلو و تخلیط وجود ندارد. و رساله ذهبیه اصلا با این سلسله رجالی ذکر نشده بلکه همه رجال نسخه قدیمی رساله ذهبیه موثقند که به محمد بن جمهور منتهی می‌شود و مشکل فقط خود محمد بن جمهور بود که با توجه به توضیحات آیت الله خویی و گفته شیخ طوسی و توثیق محمد بن جمهور توسط علی ابن ابراهیم،  رساله ذهبیه موثق است. علاوه بر اینکه مشهور هم هست و نسخه های خطی مختلفی از آن از علامه کرکی و ابن شهرآشوب نیز به جای مانده و همه اینها دلالت میکند بر وثوق این رساله و شهرت آن.

اما بهتر است برای بهتر تببین شدن مساله همه سلسله رجالیه و همه نسخ خطی موجود رساله ذهبیه را بررسی کنیم.

استاد محمد مهدی نجف مولف و جمع آوری کننده سالم ترین نسخه رساله ذهبیه است که این اثر خود را در سال ۱۳۸۵ به چاپ رسانده اند. نتیجه تحقیقات ایشان در نسخه های خطی این رساله اینست که ما برای خلاصه تر شدن مطالب، حرفهای ایشان را برش دادیم👇:

📖متن:

«…کان الغرض من تحقیق المخطوط هو اخراج نص صحیح جامع،…نعرّف النسخ التی کانت موضع التحقیق:…»

📝ترجمه: …هدف از جستجوی نوشته ها همان درآوردن متن صحیح جامع این رساله بود…نسخه هایی که در جایگاه تحقیق بود را معرفی میکنم:…»

📖متن:

«۱- النسخه الخطیه الاولى و التی رمزنا لها بالحرف (أ): فهی أقدم النسخ الخطیه التی عثرت علیها لحد الان بعد مطالعه اکثر فهارس المخطوطات المتوفره…کتبها عبد الرحمن بن عبد اللّه الکرخی و فرغ من نسخها فی التاسع عشر من شهر ذی الحجه سنه خمس عشره و سبعمائه (۷۱۵)…و اعتزازا بهذه النسخه أحببت ان أضعها کامله فی صدر هذا الکتاب»

📝ترجمه: «۱-نسخه خطی اول که آن را با حرف همزه (أ) رمزگذاری کردیم: و این تا همین الان قدیمی ترین نسخه خطی ایست که بعد از خواندن بیشتر فهرستهای نوشته شده گذشته بر آن دست یافتم…این نسخه را عبدالرحمن بن عبدالله کرخی نوشته است و از نوشتنش در یازدهم ماه ذی الحجه سال هفتصد و پانزده هجری فارغ شده…و برای تکیه بر این نسخه بهتر است که آن را به طور کامل در صدر این کتاب بیاورم»

📖متن:

«۲- النسخه الخطیه الثانیه و التی رمزنا لها بالحرف (ج): کتبها عبد الواسع ابن حاج محمد حسین مهماندوسی، و فرغ من نسخها…من شهور السنه السادسه عشره بعد المائه و الالف (۱۱۱۶) …»

📝ترجمه: «۲-نسخه خطی دوم که برایش با حرف جیم (ج) رمز گذاشتیم: عبدالواسع مهماندوسی پسر حاج محمد حسین آن را نوشته…و در ماه های سال هزار صد و شانزده هجری از نوشتنش فارغ شده…»

📖متن:

«۳- النسخه الخطیه الثالثه فقد رمزت لها بالحرف (د): مجهوله الناسخ من خطوط القرن الحادی عشر الهجری…»

📝ترجمه: «۳-نسخه خطی سوم که برایش با حرف دال (د) رمز گذاشتم: نویسنده اش ناشناخته است و از نوشته های قرن یازده هجری است…»

📖متن:

«۴- اما النسخه المطبوعه فهی التی نقلها الشیخ المجلسی المتوفى سنه (۱۱۱۱) ه. فی الجزء الرابع عشر ص ۵۵۴ من کتابه الموسوم (بحار الانوار) و المطبوع فی ایران على الحجر سنه ۱۳۰۵ ه. و التی رمزت لها بالحرف (ب). و قد جاء فی أولها ما نصه: «أقول وجدت بخط الشیخ الاجل الافضل العلامه الکامل فی فنون العلوم و الادب مروج المله و الدین و المذهب نور الدین علی بن عبد العالی الکرکی جزاه اللّه سبحانه عن الایمان و عن اهله الجزاء السنی ما هذا لفظه: الرساله الذهبیه فی الطب التی بعث بها الامام علی بن موسى الرضا علیه السلام الى المأمون العباسی فی حفظ المزاج و تدبیره… » الخ…»

📝ترجمه: «۴-اما نسخه چاپ شده که شیخ مجلسی که در سال ۱۱۱۱ فوت کرده آن را نقل کرده است در جزء چهاردهم از کتابش به نام بحارالانوار در صفحه ۵۵۴ و این نسخه در سال ۱۳۰۵ هجری چاپ شده که آن را با حرف باء (ب) رمز گذاشتم. و در آغاز آن این چیزی که متن علامه است آمده که: « میگویم به خط شیخ اجل افضل، علامه کامل در فنون علم و ادب و مروج کشور و دین و مذهب، نور دین یعنی علی بن عبدالعالی کرکی که خداوند سبحان پاداشش را از ایمان و از اهلش بدهد، یافتم آن چیزی که لفظش اینست: رساله ذهبیه در طب که امام علی بن موسی الرضا ع آن را به مامون فرستاده است درباره حفظ مزاج و تدابیرش…» الی آخر رساله…»

سپس ایشان در آخر میگوید:

📖متن:

«…و نظرا لوجود الاختلافات الکثیره بین النسخ، فقد اعتمدت فی تحقیق هذه الرساله على النسخه الخطیه الاولى، لاهمیتها التاریخیه…»

📝ترجمه: «…و با توجه به وجود اختلافات زیادی که بین این نسخه هاست پس همانا من در تحقیق این رساله بر نسخه خطی اول اعتماد کردم به خاطر اهمیت تاریخی اش…»

📙منبع: [الرساله الذهبیه المعروفه ب: طب الامام الرضا (ع) – منهج التحقیق: – صفحه۱۱]

 

✳️نتیجه گیری:

کلا از رساله ذهبیه چهار نسخه خطی موجود است که بنابر قاعده عقل و درایه باید به قدیمی ترین آنها تکیه کرد. که در سال ۷۱۵ هجری قمری نوشته شده.

  اختلافات نسخ ضرری به اصل مطلب امام در این رساله نمیزند:

نکته بسیار مهم: در بین این چهار نسخه خطی اختلافات زیادی مشاهده میشود مثلا در نسخه خطی اول امام رضا ع در ابتدای رساله از واژه «بدن» استفاده کرده اند در حالی که دربعضی نسخ دیگر واژه «جسم» آمده و مجموع اختلافات این نسخ از همین جنس است تا جایی که علامه مجلسی در حاشیه اش بر رساله ذهبیه در بحارالانوار میگوید که این اختلافات نسخ ضرری به اصل مطلب امام در این رساله نمیزند.

✳️نکته بعدی: هیچ اثری از دستورات طبی امام درباره فصول مختلف سال که در رساله ذهبیه آمده در نسخه خطی اول که معتبر ترین آنهاست یافت نمیشود و ظاهرا با قراین دیگری که موجود است به احتمال قوی این بخش از رساله مال خود امام نیست بلکه حاشیه نویسنده این رساله است بنابراین نمیتوان این قسمت را مستند به امام کرد.

✳️نکته بعدی: در دستور امام رضا ع درباره وعده های غذایی به مامون هم بین این نسخ اختلاف وجود دارد که در این نسخه قدیمی تر و معتبر تر این عبارت که «این دستور وعده غذایی دستور جدم محمد ص به علی ع هست» اصلا وجود ندارد. و ضمن اینکه در ابتدای این دستور امام بر خلاف باقی جای های رساله به جای واژه «اعلم» (یعنی بدان) از واژه «کل» (یعنی بخور) استفاده کردند که نشان میدهد این دستور فقط برای شخص مامون است و دستور وعده غذایی برای عامه مردم همان دو وعده صبح و شب است. البته این نکته را هم باید در نظر داشت که خود امام در ابتدای رساله میفرمایند که با عادت بدن باید مدارا کرد و از آنجایی که پادشاهان آن زمان چند وعده غذا میخوردند امام هم برای اینکه از یک طرف با عادت بدن مامون مبارزه نکند و از طرف دیگر یواش یواش بستر ترک این عادت غلط را در مامون ایجاد کند لذا اینگونه به او دستور داده که یا در دو وقت یعنی هنگام صبح و ابتدای شب بخور (که بیان اصل است) و یا در هر دو روز، یکبار دو وعده باش و روز بعد در ساعت هشتم روز نهار بخور و سپس تا شب چیزی نخور. و بازهم ایشان نهی از خوردن شام نکردند. بنابراین این دستور را فقط برای افرادی که بیش از سه وعده در روز غذا میخورند توصیه میکنیم وگرنه طبق همان روشی که قبلا در کانال گفته شد غذایتان را دو وعده کنید.

 

حال که معتبرترین نسخه خطی این رساله مشخص شد باید سلسله رجالیه این رساله را در همین نسخه خطی بررسی کنیم که بدین شکل است (قسمتهایی از متن را برای اختصار حذف کردیم)👇:

📖متن:

«أَخْبَرَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَى التَّلَّعُکْبَرِیُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامِ بْنِ سُهَیْلٍ رَحْمَهُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُور قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی وَ کَانَ عَالِماً بِأَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ خَاصّاً بِهِ مُلَازِماً لِخِدْمَتِهِ وَ کَانَ مَعَهُ حِینَ حُمِلَ مِنَ الْمَدِینَهِ إِلَى الْمَأْمُونِ إِلَى خُرَاسَانَ وَ اسْتُشْهِدَ ع بِطُوسَ وَ هُوَ ابْنُ تِسْعٍ وَ أَرْبَعِینَ سَنَهً قَالَ کَانَ الْمَأْمُونُ بِنَیْسَابُورَ وَ فِی مَجْلِسِهِ سَیِّدِی أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا ع وَ جَمَاعَهٌ مِنَ الْفَلَاسِفَهِ وَ الْمُتَطَبِّبِینَ… فَجَرَى ذِکْرُ الطِّبِّ وَ مَا فِیهِ صَلَاحُ الْأَجْسَامِ وَ قِوَامُهَا فَأَغْرَقَ الْمَأْمُونُ…َ وَ أَبُو الْحَسَنِ ع سَاکِتٌ لَا یَتَکَلَّمُ فِی شَیْ ءٍ مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ مَا تَقُولُ یَا أَبَا الْحَسَنِ فِی هَذَا الْأَمْرِ الَّذِی نَحْنُ فِیهِ مُنْذُ الْیَوْمِ فَقَدْ کَبُرَ عَلَیَّ وَ هُوَ الَّذِی لَا بُدَّ مِنْهُ وَ مَعْرِفَهِ هَذِهِ الْأَغْذِیَهِ النَّافِعِ مِنْهَا وَ الضَّارِّ وَ تَدْبِیرِ الْجَسَدِ فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ ع عِنْدِی مِنْ ذَلِکَ مَا جَرَّبْتُهُ وَ عَرَفْتُ صِحَّتَهُ بِالاخْتِبَارِ وَ مُرُورِ الْأَیَّامِ مَعَ مَا وَقَفَنِی عَلَیْهِ مَنْ مَضَى مِنَ السَّلَفِ…وَ أَنَا أَجْمَعُ ذَلِکَ لِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ مَعَ مَا یُقَارِبُهُ مِمَّا یَحْتَاجُ إِلَى مَعْرِفَتِهِ قَالَ وَ عَاجَلَ الْمَأْمُونُ الْخُرُوجَ إِلَى بَلْخٍ وَ تَخَلَّفَ عَنْهُ أَبُو الْحَسَنِ ع فَکَتَبَ الْمَأْمُونُ إِلَیْهِ کِتَاباً یَتَنَجَّزُ مَا کَانَ ذَکَرَهُ…فَکَتَبَ إِلَیْهِ أَبُو الْحَسَنِ ع کِتَاباً هَذِهِ نُسْخَتُهُ»

📝ترجمه: «ابو محمد هارون پسر موسی تلعکبری که خدا از او خشنود باشد ما را آگاه کرد و گفت: محمد بن همام پسر سهیل رحمه الله علیه حدیث آورد برایمان و گفت: حسن پسر محمد بن جمهور برایمان حدیث آورد و گفت: پدرم برایم حدیث آورد در حالی که عالم به امام رضا ع که درود خدا بر او باد و از افراد خاص ایشان و ملازم و همراه در خدمت ایشان بود و نیز هنگامی که امام از مدینه تا خراسان به سوی مامون برده شد و در مشهد شهید شد در حالی بود که پدرم چهل و نه سال سن داشت و گفت: روزی مامون در نیشابور بود و در مجلسش سرورم امام رضا ع و گروهی از فلاسفه و پزشکان نیز بودند…که حرف طب و آنچه در آن صلاح اجسام و قوام آنهاست به میان آمد سپس مامون غرق در خود شد… و امام رضا ع هم ساکت بود و سخنی از چیزی در این باب نمیگفت پس مامون به او گفت: ای اباالحسن! در این امری که امروز ما در بحث درباره آن هستیم و فهمش بر من سخت شده و این هم چیزی است که هیچ چاره ای از آن و از شناختن غذاهای سودمند در حیطه آن و ضررها و دستورات بدن، نیست، چه میگویی؟ سپس امام رضا ع به او فرمود: از این امور نزد من چیزهاییست که تجربه اش کردم و به درستی اش با آزمایشات و گذر ایام پی بردم به همراه آنچه که گذشتگان من (یعنی پدرانم یعنی ائمه ع) بر من وقف نمودند…و من همه آنها را برای امیرمومنان جمع میکنم به همراه آنچه که این رساله را به آن چیزهایی که نیاز به شناختش داری نزدیک میکند. (محمد بن جمهور گفت): و مامون به سمت بلخ سفر کرد و امام رضا ع جانشین او شد سپس به ایشان نامه ای نوشت که آنچه ذکرش شد را دربرمیگیرد… سپس امام رضا ع هم به سوی او نامه ای نوشت که نسخه آن اینست (یعنی همین رساله ذهبیه)»

 

در متن بالا چهارتن از رجال این روایت مشاهده میشوند که به ترتیب عبارتند از:
۱-ابو محمد هارون بن موسی
۲-محمد بن همام بن سهیل
۳-حسن بن محمد بن جمهور
۴-محمد بن جمهور (پدر حسن)

به نص شیخ طوسی و مرحوم نجاشی هر سه شخصیت اول از جمله افراد 👈«ثقه» 👉 هستند. و عبارات شیخ طوسی و مرحوم نجاشی درباره این افراد، «جلیل القدر، عظیم المنزله، کثیرالروایه و …» و عباراتی از این قبیل است. (منبع: رحال نجاشی صفحات ۳۴۳ و ۴۹۴ و رجال شیخ طوسی صفحات ۵۱۶ و ۴۹۴) بنابراین تا اینجا حدیث این رساله موثق است و البته اگر محمد بن جمهور نیز که راوی اصلی این روایت است ثقه باشد، آنوقت کل این رساله موثق خواهد بود و برما حجت است و باید با آن مانند سنت رفتار شود.

پیشتر ذکر شد که ظاهرا محمد بن جمهور ثقه است ولی نظر آیت الله خویی درباره ایشان اینست که ضعیف است و عامل ضعف او هم خلو و تخلیط است اما آیت الله خویی میفرمایند که در جاهایی که غلو و تخلیط از او دیده نشده میتوان به روایاتش عمل کرد و شیخ طوسی میگوید از او غلو و تخلیط ندیدم جز یک سلسله رجالیه ای خاص که از او نقل حدیث کردند و این در حالیست که رساله ذهبیه از آن سلسله رجالیه مبراست. بنابراین اصل ثقه بودن محمد بن جمهور در روایت رساله ذهبیه باقی است و خدشه ای در او وجود ندارد.

اما نکته جالب اینست که آیت الله خویی میفرمایند که دلیل ثقه بودن محمد بن جمهور توثیق علی بن ابراهیم است. پس در نتیجه اگر یک شخص ثقه ای شخص دیگری را توثیق کند متواند دال بر ثقه بودن او باشد. این در حالیست که بر طبق نظر مرحوم نحاشی و شیخ طوسی پسر محمد بن جمهور یعنی حسن ثقه است حال بهتر است مجددا عباراتی که حسن درباره پدرش در ابتدای رساله ذهبیه آورده را بخوانیم:

۱-کان عالما بابی الحسن علی بن موسی الرضا ع 👈 یعنی او عالم به امام رضا بود
۲-خاصا به 👈 از افراد خاص نزد حضرت بود
۳-ملازما لخدمته 👈 همراه و ملازم برای خدمت ایشان بود
۴-و کان معه حین حمل من المدینه الی المامون و …👈 هنگامی که امام از مدینه به خراسان برده شد با ایشان بود

با دقت در این عبارات خوب خواهید دید که از نظر حسن که خود بشخصه از جمله افراد ثقه است هیچ خدشه ای در محمد بن جمهور وارد نیست حال این مدح و ستایش ها را در کنار توثیق علی بن ابراهیم و در کنار عدم غلو و تخلیط او در روایاتی که شیخ طوسی از او آورده بگذارید چه نتیجه ای میگیرید؟! آیا نتیجه جز موثق بودن این رساله میباشد؟!

آیا باید با بی تدبیری و عدم جست و جوی کافی به همین راحتی روایات گرانبهای خودمان را که سند افتخارات ماست کنار بگذاریم؟! چه زمانی قرار است تا از نگاه دگم و بسته سنتی مان به مباحث دینی بیرون بیاییم؟! آیا در دنیایی که دشمنان اسلام تا انعقاد نطفه شیعیان هم نفوذ کرده و برای همه چیز آنها از خورد و خوراک و پوشاک و خواب و بیداری و جماع و … برنامه داده و سنتهای صحیح اسلامی را عوض کرده، و ماهم ادعای برتری اسلام و جامع و کامل بودن آن را داریم نباید در این وضعیت اندکی دیدمان را گسترده تر کنیم و حداقل این مقدار را بفهمیم که احادیث مربوط به علوم تجربی با احکام شرعی کاملا متفاوت است؟!

به امید آنکه با صدای تشویق غربی ها از رساله ذهبیه بیدار نشویم و خودمان بفهمیم که چه سند ارزشمندی را داریم به سطل زباله می اندازیم.

💠در آخر اینجانب سید جواد موسوی به عنوان خدمتگزار طب اسلامی و شاگرد کوچک حضرت استاد تبریزیان با سرافرازی کامل اعلام میکنم که اگر حتی همه احادیث طبی هم جعلی باشد بنده حاضرم ادعا کنم که فقط و فقط با همین یک حدیث یعنی رساله ذهبیه در کنار قرآن، تمام بیماریها را درمان خواهم کرد. حال اگر میتوانید مقابله کنید و خواهشا زین پس بیشتر از این خود را به فضاحت و تمسخر نکشید که مثلا بگویید از ۱۱ هزار روایت طبی تنها ۶۰ عدد از آنها موثق و قابل عمل کردن است زیرا که اولا در حیطه طب باب آزمون و خطا و تجربیات هم باز است و ثانیا اصلا نیازی به ۶۰ روایت هم نیست بلکه با همین یک رساله ذهبیه با افتخار میگوییم که اسلام طب دارد و طب اسلامی کاملترین و مترقی ترین و قوی ترین طب دنیاست. هرکس قبول ندارد با او مناظره میکنیم تا در انظار عمومی هم به فضاحت کشیده شود.

والعاقبه للمتقین

نگارنده: سید محمد جواد موسوی

 

پی نوشت مجله طب اسلامی: از نگاه پژوهشگران مسلما در سندیت رساله ذهبیه شکی نیست اما ممکن است ما به برخی قسمت های مطلب منقد باشیم یا نظر متفاوتی داشته باشیم/ ولی مطلب نگارنده عینا منتقل شده است. مسلما باید همچنان تحقیقات جامع ادامه پیدا کند…